§ Patentler,
§ Faydalı Modeller,
§ Ticaret ve Hizmet Markaları,
§ Endüstriyel Tasarımlar,
§ Coğrafi İşaretler,
§ Entegre Devrelerin Topografyaları,
konularını kapsar. Sınai Mülkiyet Hakları kavramının önemini, bu haklarla doğrudan ilgili bir durumla karşılaşmadıkça anlayamayız. Oysa ki satın aldığımız bir yiyecek maddesinin “Markası”, giydiğimiz ayakkabının “Tasarımı”, çocuğumuza aldığımız oyuncağın işleyiş mekanizmasına ilişkin “Buluş” niteliğindeki özelliği veya üretmeyi planladığımız bir cihazın “Patent”li olup olmadığı gibi sıraladığımız örnekler bu olgu ile ne denli iç içe olduğumuzu gösterir.
Bu broşür; Sınai Mülkiyet Hakları’na ilişkin kısa bilgileri, bu hakların Türkiye’de ve uluslar arası seviyede nasıl korunacağını ve başvuru için bilgi ve belgelerin nasıl ve nerelerden elde edilebileceğini göstermektedir.
Sınai Mülkiyetin tarihsel gelişimine baktığımızda; batıda, sanatın, ticaretin gelişimiyle konuya ilişkin ilk yasaların yürürlüğe konduğunu görmekteyiz. Bu yasalar ve bir takım ülkelerde tanınan imtiyazlar ile fikri faaliyetler teşvik edilmiş ve buna bağlı olarak sınai mülkiyet alanında milli mevzuat kavramının oluşumu sağlanmıştır. Daha sonra 19. yüzyılın ikinci yarısında Paris Sözleşmesi ile sınai mülkiyet haklarının uluslar arası koruması gerçekleşmiştir. Ülkemizde sınai mülkiyet hakları konusundaki ilk yasal düzenlemeler Tanzimat ve I. Meşrutiyet dönemlerindeki gelişmeler çerçevesinde yapılmıştır. Bu kapsamda Cumhuriyetin ilk yıllarında Paris Sözleşmesi’ne girilmiş, daha sonraki yıllarda ise “Marka” uygulamaları dışındaki yasaların değişmeden uygulanmasına devam edilmiştir. 1994 yılında Türk Patent Enstitüsü kurulmuş ve 1995 yılında sınai mülkiyet hakları ile ilgili mevzuat düzenlemeleri yapılmıştır. Bugün bu çerçevede, Türk Patent Enstitüsü Türkiye’de sınai mülkiyet haklarının korunması amacıyla görev yapan uluslar arası nitelikteki tek kuruluştur.
PATENT VE FAYDALI MODEL
İnsanoğlunun yaratıcı zekası ve gücü sonsuzdur. Mevcudun yerine daha yeniyi ve daha iyiyi arayarak değiştirmek arzusu her dönemde insanı bir adım daha ilerletmiş ve günümüzün bilgi çağı toplumunun alt yapısını oluşturmuştur. Ancak bütün bu çabalar bir kurallar ve kurumlar çerçevesinde organize bir şekilde yapılmadıkça, kişisel düşünce ve buluşlar da imkansızlıklar nedeniyle yok olup gitmektedir.
Bilim ve teknolojinin itici gücü olan yeni buluş ve icatlar, sadece bilim adamlarının, teknik kişilerin değil, bu konulara eğilimi olan, teknik sorunlara pratik çözümler getiren bireylerin de katkısı ile gelişir. Ülkeler bu konuda yeterli desteği ve ilgiyi gösterdikleri takdirde, gelişmiş ülkelerin teknolojilerini taklit etmek yerine kendi bilgi birikimleriyle yeni teknolojiler geliştirirler.
Patent veya faydalı model belgesi için Türk Patent Enstitüsü’ne başvuruda bulunan yüzlerce patent/faydalı model başvurusundan ilginç birkaç örnek vermek gerekirse;
§ Park sorununa/karşı otomobil park kulesi,
§ Tıkanmayan lavabo sifonu,
§ Yarım jilet takılarak kullanılan tıraş makinesi,
§ Omurların birbirine kaynamasını sağlayan cerrahi alet,
§ Sese ve neme duyarlı, uzaktan kumandalı çocuk beşiği,
§ Katlanabilir çelik yaylı şapka,
§ Türk kahvesi pişirme makinesi,
§ Çocukların kullanıma uygun müzikli klozet kapağı,
§ Evlerde kullanılan makineler için uzaktan kumanda düzeni,
ve benzeri birçok ilginç proje (Ziraat, İlaç, Oyun, Kozmetik, Boya, Elektronik, Fotoğraf vs. gibi konularda) patent/faydalı model belgesi almış durumdadır.
Siz de dünyadaki ürünlerden farklı olarak buluş özelliğine sahip yeni ve sanayide uygulanabilir işlevde bir araç- teknoloji geliştirdiyseniz, başkaları tarafından kopya edilmesine karşı hemen Türk Patent Enstitüsü ’ne başvurmanızda fayda vardır.
Böylece, patentler için seçeceğiniz sisteme göre 7 yıl veya 20 yıl süre ile, faydalı model belgesi için ise 10 yıllık bir süre ile geliştirdiğiniz buluş sizin adınıza koruma altına alınmış olacaktır.
MARKA
Markalar, bir ticaret sahibi ile aynı işi yapan diğerleri arasındaki mal veya hizmetlerle ilgili olarak ayırt edici özellikleri taşıyan ad ve işaretlerdir. Örneğin bir deterjan üreticisinin ürettiği ürünün formülü sürekli değişime uğrar, ancak firma her zaman aynı marka ile anılır. Dolayısıyla marka, gerek firmanın gerekse ürün ve hizmetlerinin itibarının korunmasını sağlar. Örneğin Hacı Şakir, Duru, Alo, Omo vs.
Firmalar bu ticari itibarı sağlarken diğer işletmelerin haklarına zarar vermeden, halkı aldatmadan yasalar çerçevesinde hareket etmek zorundadır.
Tescilsiz markayı kullanım ise mevcut firmanın güvenilirliğini azaltır. Marka sahibine Türk Patent Enstitüsü olarak tavsiyemiz, markasını tescil ettirmek için her nerede olursa olsun girişimde bulunmasıdır.
ENDÜSTRİYEL TASARIM
Günümüzde Endüstriyel Tasarım, üretici firmaların kendi ürünlerini piyasadaki diğer benzer ürünlerden farklılaştırmak için kullandıkları en etkili araçlardan birisidir.
Yeni bir aparatın veya ürünün fonksiyonel kısmı patent ile korunurken dış görünümü ve şekli endüstriyel tasarım tesciliyle korunur. Günümüzde endüstriyel tasarım, üretici firmaların kendi ürünlerini piyasadaki diğer benzer ürünlerden farklı kılmak için kullandıkları en etkili yoldur. Bir üreticinin ürününün pazardaki başarısı sadece ürüne olan taleple değil ancak o ürünün kopyalanamayacak kadar özgün olmasıyla sağlanabilir. Bir ürünün müşteri tarafından tercih edilmesini sağlayan özelliklerinin belirlendiği süreç tasarım sürecidir. Tasarımların yasal olarak korunması ile hem tüketicilere sunulan seçenekler hem de üreticilerin pazardaki rekabet gücü ve başarısı artar. Böylece tasarımcının gayret ve çabaları ödüllendirilmiş olur. Ayrıca yasal koruma, tasarım elemanlarının geliştirilmesini ve yatırımların teşvik edilmesini sağlar.
COĞRAFİ İŞARETLER
Coğrafi İşaretlerin korunmasındaki amaç, özellikle kırsal bölgelerdeki her türlü tarımsal ve el sanatları ürünlerinin korunmasını sağlamak, belirli coğrafi bölgelere özgü ürünlerin değişik denemeler sonucu kazanılmış olan niteliklerinin bozulmasını önlemektir.
Örneğin;
§ Antep fıstığı,
§ İznik çinisi,
§ Van otlu peyniri,
§ Trabzon ekmeği,
§ Kars kaşarı,
§ Oltu taşı,
§ Maraş dondurması,
gibi adları duyduğumuzda üretildikleri bölgelerden çok bu ürünleri aklımıza getiririz. Bu örnekler coğrafi işaretlere konu olan ürünlerin iyi bir ticari yatırım aracı olduğu kadar, o bölgeye kazandırdığı manevi itibarın da göstergesidir. Bu değerlerin özelliğinin devamını kanunla koruma altına almak için ülkemizde altyapı mevcuttur.
Türkiye’de Coğrafi İşaretlerin tescil işlemleri Türk Patent Enstitüsü tarafından yürütülür.
Ülkemizdeki kültür zenginliği ile doğal yapıyı ve insan hüner ve kabiliyetini düşündüğümüzde, bu konuya göstermemiz gereken hassasiyetin çok önemli olduğunu görürüz. Bu kültür değerlerinin gelecek kuşaklara aktarılabilmesi için, yöre ile bağlantılı olmak şartıyla ilgili ürünün üreticisi olan gerçek veya tüzel kişilere, tüketici derneklerine, konu ve coğrafi yöre ile ilgili kamu kuruluşları ile ticaret ve sanayi odalarına büyük görevler düşmektedir.
ULUSLARARASI KORUMA
Marka, Patent, Faydalı Model, Endüstriyel Tasarım ve Coğrafi İşaret gibi sınai hakların yurt dışında korunması düşünüldüğünde, söz konusu ülkelerde bu haklarla ilgili koruma olup olmadığını araştırınız.
Türk Patent Enstitüsü’ne usulüne uygun marka, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve coğrafi işaret başvurusu yaptıktan sonra, Türkiye’nin de taraf olduğu Paris Sözleşmesinin getirdiği rüçhan (öncelik) hakkından yararlanarak ihracat yada üretim yapmayı planladığımız ülkelerde de başvuru yapınız.
Rüçhan hakkından yararlanabilmeniz için Türk Patent Enstitüsü’ne başvuru tarihinden itibaren Patentler için 12 ay, Marka ve Endüstriyel Tasarımlar için 6 ay içinde tescil ettirmek istediğiniz diğer ülkelere başvuruda bulunabilirsiniz.
Her sınai mülkiyet hakkının sadece korunduğu ülkelerde geçerli olduğunu ve başka ülkelerde bir koruma isteniyorsa o ülkeye ayrıca başvuru yapılması gerektiğini unutmayınız.
ÖNERİLER
§ Üretmeyi planladığınız her ürünün üzerinde herhangi bir sınai hak olup olmadığını önceden öğreniniz.
§ Üretim ve pazarlama planlarınızı buna göre yapınız.
§ Kendi ürettiğiniz veya geliştirdiğiniz herhangi bir yeni ürün için Sınai Mülkiyet Hakkını öncelikle Türkiye’de elde ediniz, sonra da ihracat planladığınız ülkede hak elde etmek için teşebbüste bulununuz.
§ Başka ülkelerde tescil için rüçhan (öncelik) haklarından yararlanınız.
§ Tescilsiz bir marka ile kesinlikle ihracat yapmayınız
§ Haksız rekabet oluşturacak üretim ve pazarlamadan kaçınınız.